آموزش هرس انگور در باغ‌ های خانگی

ایستادن در مقابل انبوهی از شاخه‌های درخت انگور درهم و برهم و فکر کردن به‌‌این که باید برای آن‌ها کاری انجام شود، می‌تواند تجربه‌ای ترسناک برای افراد تازه‌کار یا حتی برای هرس‌کنندگان با تجربه‌تر باشد. دو‌‌ نکته مهم را در نظر داشته باشید:

1. از هرس کردن نترسید. وقتی کار هرس را تمام کردید، حدود 90 درصد از رشد سال گذشته هرس می‌شود. مخصوصاً سال‌های اولیه که نهال انگور شما شکل‌دهی خود را می‌گیرد.

2. گیاهان انگور نیرومند و بخشنده هستند. حتی اگر اشتباهی مرتکب شوید، سال‌‌ آینده فرصتی برای رفع آن خواهید داشت.

با‌‌این تفاسیر، می‌توانید با روحیه یادگیری و ماجراجویی به هرس خود نزدیک شوید، بهتر است درخت انگور را در بهار هرس کنید، زیرا اگر خیلی زود هرس شود، سرمای سخت در اواخر زمستان می‌تواند به جوانه‌ها آسیب برساند.

در این مقاله از نهالستان وحید افشار، به عمق اهمیت هرس درختان انگور خواهیم پرداخت و رازهایی را فاش خواهیم کرد که می‌تواند تأثیر زیادی بر رشد و باردهی درختان شما بگذارد. از روش‌های هرس اصولی گرفته تا هرس میوه‌دهی، فرمدهی و حتی هرس ریشه، در اینجا تمامی تکنیک‌هایی که به شما کمک می‌کند تا محصولی ایده‌آل داشته باشید، بررسی خواهیم کرد. همچنین، با بررسی علائم ظاهری درختان، به شما خواهیم آموخت که کی باید دست به هرس بزنید و چگونه از آسیب‌های ناشی از هرس نادرست جلوگیری کنید.

باغ انگور - روستای زینالو ارومیه

چرا باید درختان را هرس کرد؟

نکات مهمی که به ما نشان می‌دهد، هرس درختان انگور از اهمیت بالایی برخوردار است:

افزایش باردهی

هرس منظم به درختان انگور کمک می‌کند تا باروری بهتری داشته باشند. با حذف شاخه‌های اضافی، نور خورشید بهتر به شاخه‌های جوان می‌رسد، که این امر باعث افزایش تولید میوه‌های با کیفیت‌تر و بیشتر می‌شود.

بهبود کیفیت میوه

با هرس مناسب و به موقع می‌توان متمرکز شدن مواد مغذی در میوه‌ها را تسهیل کرد. همچنین تاثیر مثبتی بر رنگ و طعم و عطر میوه گذاشت.

جلوگیری از بیماری و آفت‌ها

از بین بردن و حذف کردن شاخه‌های خشک شده و بیمار، به کاهش احتمال شیوع آفت‌ها و بیماری‌ها کمک می‌کند. همچنین هرس صحیح باعث می‌شود که جریان هوا و نور به درون درخت راه یابد که این خود، عاملی برای جلوگیری از بیماری‌های درخت می‌باشد.

کنترل رشد درخت انگور

با هرس درست باغبان می‌تواند رشد درخت را کنترل کند و از رشد زاید و بی‌رویه و نامنظم شاخه‌های درخت جلوگیری کند و این امر، باعث ایجاد ساختار مناسب در درخت می‌شود.

تشویق به رشد شاخه‌های جدید

هرس باعث تحریک رشد شاخه‌های جدید در درختان می‌شود. البته این شاخه‌ها برای تولید میوه‌های سال‌های آینده ضروری و لازم هستند. بنابراین هرس درست و اصولی می‌تواند به یک چرخه تولید مداوم کمک کند.

نشانه‌های آماده سازی درخت برای هرس

نشانه‌های آماده‌سازی درخت انگور به هرس به عوامل خاص اشاره دارد که نشان دهنده نیاز به هرس در این نوع درختان می‌باشد که این نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

• سن درخت: درختان انگور معمولاً بعد از دو یا سه سالگی نیاز به هرس دارند.

• ساختار متوازن: درخت باید به طور متوازن ، با فاصله مناسب بین شاخه‌هارشد کرده باشد.

• وجود شاخه‌های غیر ضروری: شاخه‌های اضافی یا انبوه نیاز به هرس دارند تا هوادهی و نور مناسب به قسمت‌های دیگر برسد.

• عوامل بیماری: مشاهده نشانه‌های بیماری یا آفت بر روی شاخه‌ها،  می‌تواند نشان دهنده نیاز به هرس باشد.

• جوانه‌های جدید: ظهور جوانه‌های جدید در پاییز یا بهار می‌تواند نشانه‌ای از زمان مناسب برای هرس باشد.

روش‌های هرس انگور

روش های هرس درختان انگور شامل شیوه ها و تکنیک های مختلفی است که بسته به نوع درخت و هدف باغبان متفاوت است. در زیر بخشی از این مراحل به ترتیب، توضیح داده شده است.

1- شروع صحیح رشد

وقتی نهال انگور جدید خود را از نهالستان‌های معتبر (نهالستان وحیدافشار) خریداری می‌کنید نهال انگور شما هرس شده است. اگر بنا به دلایلی‌‌ این گونه نبود شما یک نهال انگور با سیستم ریشه زیاد و قوی همراه تعداد زیادی شاخه برهنه را خواهید دید که از بالای تنه روییده است. در زمان کاشت در بهار باید‌‌ این شاخه‌های متعدد را به یک شاخه کاهش دهید و آن را به سه جوانه هرس کنید (مرحله 1)

پس از کاشت نهال، تاک شروع به رشد می‌کند و شاخه‌های سبز جدید به وجود می‌آید. زمانی که‌‌این شاخه‌های جدید نهال 20 تا 40 سانتی متر رشد کردند، بهترین شاخه نهال را انتخاب کنید و با گره زدن به قیم از آن برای رشد بهتر حمایت کنید. به دنبال شاخه‌‌ای باشید که به شدت در حال رشد است، راست یا تقریباً راست، که مستقیماً از ساقه قدیمی‌ نهال (نه از سیستم ریشه زیرزمینی) خارج می‌شود. ساقه‌های دیگر نهال را هرس کنید (مرحله 2).

همانطور که‌‌این شاخه نهال در طول اولین تابستان خود رشد می‌کند، به بستن آن ادامه دهید تا آن را صاف نگه دارد و از شکستن آن در باد یا ضربه حیوانات جلوگیری کند.‌‌این شاخه نهال، تنه دائمی‌تاک شما خواهد بود و تمام عمر تاک را دوام می‌آورد، بنابراین باید آن را تا حد امکان صاف و راست نگه دارید.

2- اولین هرس خوابیده

نهال انگور سال اول شما باید در طول رشد سال قبل به بالاتر از اولین سیم قیم‌‌ ایستاده (حدود 70 سانتی متر) رسیده باشد. اگر نشد، دوباره آن را به 3 جوانه برش دهید و هرس سال قبل نهال را تکرار کنید.‌‌این ممکن است بد و غیر اصولی به نظر برسد، اما برای‌‌ایجاد یک تنه سالم ضروری است. اکثر نهال‌ها قوی هستند و به راحتی به ارتفاع مد نظر می‌رسند. اگر شاخه سال گذشته فقط به سیم یا چند سانتی متر فراتر رسید، آن را در اولین جوانه بالای سیم قیم ببرید و شاخه را به قیم ببندید.

اگر ساقه نهال بلندتر از ارتفاع سیم قیم است، آن را به چوب و سیم ببندید، نهال تاک را چهار یا پنج جوانه فراتر از سیم قیم ببرید، طول باقیمانده ساقه را به سمت سیم خم کنید و گره بزنید. افرادی از همان سال‌های ابتدایی نهال انگور را به قیم یا طاق می‌بندندکه تاثیر خوبی در رشد و شکل دهی انگور ندارد و بایستی رشد طبیعی تاک طی شود. (حداقل دو سال)

نهال‌های بسیار قوی ممکن است به خوبی بالای سیم قیم رفته وشاخه‌های جانبی قوی را‌‌ایجاد کنند. دو طرف کناری را که به سیم نزدیک هستند انتخاب کنید و به سیم گره بزنید و 3-5 جوانه جلوتر را هرس کنید. ساقه اصلی را به سیم و قیم ببندید و دقیقاً بالای ضلع‌های جانبی را ببرید.

در طول تابستان، شاخه‌های جدید را تا سیم بعدی هدایت کنید و شاخه‌های جدیدی را که از ناحیه ریشه یا پایین تنه جوانه می‌زنند حذف کنید.

3- هرس انگور استقرار یافته

نهال انگور روی شاخه‌های سبزی که از شاخه‌های یک ساله به وجود می‌آید، میوه می‌دهد. هرس بر اساس تولید میوه در سال جاری و تجدید رویش شاخه‌های جوان برای سال‌‌ آینده است. شاخه‌های قدیمی‌ که در‌‌این سال میوه می‌دهند. برای هرس انگور استقرار یافته، ابتدا یک تنه دائمی‌ایجاد می‌شود و هر ساله شاخه‌های جوان که در کنار تنه و سیم قیم هستند، انتخاب می‌شوند. یک یا دو شاخه در دو طرف تنه و روی سیم که هر یک 8-10 جوانه دارند به سیم بسته می‌شوند و تمام شاخه‌های دیگر هرس می‌شوند. شاخه‌‌ای را انتخاب کنید که به ضخامت انگشت کوچک شما باشد و جوانه‌هایی نسبتا نزدیک به هم داشته باشند. سعی کنید از شاخه‌های ضخیم بزرگ با جوانه‌های دور از هم خودداری کنید. همچنین یک یا دو شاخه را به دو جوانه برش دهید. آنها شاخه‌های اضافی را برای هرس سال‌‌اینده‌‌ایجاد می‌کنند.

4- هرس ساقه

در بسیاری از مناطق با خاک‌های عمیق و نیتروژن بالا، تاک‌های انگور بسیار قوی هستند و شاخه‌های زیادی تولید می‌کنند. حتی زمانی که خوشه انگورها خیلی بزرگ و درشت نیستند، هر شاخه انگور به 14 تا 16 برگ با نوردهی خوب نیاز دارد تا خوشه انگور را به درستی بزرگ کند. اگر شاخه‌های زیادی در کنار هم جمع شوند، برگ‌ها نور کافی برای فتوسنتز موثر را دریافت نمی‌کنند. مهم است که همه برگ‌ها در معرض نور خورشید قرار بگیرند، زیرا برگ‌های سایه‌دار فقط در حدود 6 درصد ظرفیت خود عمل می‌کنند و ممکن است اصلاً در رسیدن خوشه انگور نقشی نداشته باشند. هرس شاخه‌های انگور در مراحل اولیه باعث از بین رفتن شاخه‌های غیرمولد شده و نور و فضا را برای شاخه‌های مولد فراهم می‌کند.

زمان هرس درختان انگور

هرس درخت انگور یک وظیفه مهم برای حفظ سلامتی درختان، با هدف افزایش تولید میوه است. زمان هرس بستگی به نوع درخت انگور (دوره‌های باردهی و نوع رقم) و شرایط اقلیمی منطقه دارد. در مناطقی با اقلیم سرد، ممکن است زمان هرس باید کمی به تأخیر بیافتد تا شاخه‌ها آسیب نبینند. اما  دستورالعمل کلی این است که یک یا دو ماه، قبل از شروع باردهی، اقدام به هرس کرد. با این حال این هرس در زمان‌های دیگر برای اهداف مختلف نیز صورت می‌پذیرد. اصولا هرس درخت انگور در دو فصل زمستان و تابستان انجام می‌شود.

هرس زمستانه انگور

بهترین زمان هرس درخت انگور فصل زمستان است. هرس زمستانه که به آن هرس خشک نیز گفته می‌شود، به معنای حذف شاخه‌های مرده، خشک یا آسیب‌دیده است. این کار به درخت کمک می‌کند تا انرژی خود را بر روی شاخه‌های سالم و جوان متمرکز کند. زمانی که درخت در خواب زمستان به سر می‌برد و در دوره استراحت است، می‌توان اقدام به قطع شاخه‌های خشکیده، اضافی، نابارور و مرده نمود. هرس در زمستان یکی از بهترین  موثرترین روش‌ها جهت پرباری و سالم ماندن درخت انگور است؛ زیرا بدون اینکه موجب توقف شیره گیاه شود، عملیات حذف شاخه‌های اضافی را انجام می‌دهد، در نتیجه به درخت آسیبی نمی‌رسد.

هرس در زمستان این فرصت را به درخت می‌دهد که از تمام انرژی‌های خود به شکل بهتری برای تولید شاخه‌های جوان و تازه استفاده نماید. از طرف دیگر در زمستان، درخت بدون پوشش و برگ و بار است از این رو باغدار دید لازم برای از بین بردن شاخه‌های اضافی را دارد. همچنین در این زمان، فرم دهی شاخه‌های جوان نیز بسیار آسان‌تر می‌باشد.

نکته مهمی که در هرس زمستانه باید به آن توجه کرد شرایط اقلیمی منطقه است. پس باید دقت شود در مناطقی که بهار سردی دارند، زمان هرس زمستانه را باید عقب انداخت، به این دلیل که شاخه‌ها نمی‌توانند سرما را تحمل کنند و ممکن است بعد از هرس تعدادی از شاخه‌ها از بین بروند و حال آنکه اگر زمان هرس را به تعویق بیندازیم می‌توانیم تمامی شاخه‌هایی را که از زمستان و سرما جان سالم به در برده‌اند را هرس و فرمدهی کنیم.

هرس تابستانه

انگورها با نزدیک شدن به اواخر تابستان تمایل به رشد زیاد و سریع دارند و تشخیص اینکه در پیچ و خم های سبز و متراکم چه می گذرد دشوار است. با این حال، تلاش برای درک صحیح نحوه هرس، بدون برش‌های تصادفی، سودمند است.

اگر در این فصل شاخه هایی وجود دارند که میوه نمی دهند، آنها را تا ضخیم ترین قسمت درخت انگور هرس کنید. در این زمان از هرس تابستانی انگور می توانید کوچکترین خوشه های انگور را نیز حذف کنید، خوشه هایی که دارای 5 یا 6 تکه هستند. حذف اینها به افزایش بهره‌وری در بقیه خوشه‌ها کمک می کند. در حالی که انگورها معمولاً در زمستان یا اوایل بهار هرس سنگین می‌شوند تا شکل صحیح خود را به دست آورند، اکنون زمان آن است که با هرس ساقه‌های سبز نازک به سبکی با آن‌ها رفتار کنیم. هرس تابستانی درخت انگور به نور خورشید اجازه می‌دهد تا از طریق برگ‌ها فتوسنتز را افزایش دهد و رنگ و بافت حبه انگور را بهبود بخشد و نیز کمک به کنترل آفات انگور کند. به طور طبیعی، هرس تابستانی انگور به این معنی است که انگورهای شما به اندازه کافی بالغ هستند تا خوشه‌های بزرگ میوه تولید کنند. باید توجه داشت که هرس تابستانی فقط یکبار اتفاق نمی افتد. در واقع می توان آن را چندین بار در طول فصل انجام داد، ابتدا پس از گلدهی، سپس در صورت لزوم تاج خوشه را تنک کرد.

نحوه هرس سبز انگور را به صورت گام به گام توضیح داده می‌شود.

گام 1:

شاخه بلندی را که از کنار یک خوشه انگور بیرون زده است پیدا کنید و آن را برش دهید تا یک دسته از برگها فقط روی خوشه را بپوشاند.

گام 2:

در هنگام هرس سبز انگور، با توجه به تنه اصلی درخت شاخه هایی که میوه تولید نمی‌کنند و در کنار سایر شاخه هستند، را هرس کنید. اینها شاخه های آبی هستند که از تنه درخت انگور رشد می‌کنند. در ابتدا آنها برای محافظت از خوشه های انگور از باران سرد و تگرگ مفید بودند. اکنون می توان آنها را هرس کرد، زیرا یک سایبان بسیار متراکم ایجاد می‌کنند.

گام 3:

درازای درخت را با بریدن شاخه های کناری به طول های کوتاهتر، کمتر کنید. وقتی انگورها شروع به رسیدن نهایی می کنند، مهم است که اجازه دهید نور خورشید بیشتر به میوه برسد - این باعث افزایش محتوای قند و خوش طعم شدن خوشه ها می شود. اگر در آب و هوای گرم‌ زندگی می‌کنید، ممکن است با هرس زیاد و اشتباه موجب آفتاب سوختگی میوه انگور شوید.

ابزارهای مورد نیاز

برای هرس اصولی درختان انگور ابزارهای زیر مورد نیاز است:

• قیچی هرس: برای برش شاخه‌ها و شاخه‌های کوچک

• اره چرخشی: برای قطع شاخه‌های ضخیم و کلفت

• کاتر: برای برش دقیق در نواحی باریک

• کفش های ضد لغزش: برای ایمنی در حین کار

• دستکش: برای محافظت دست‌ها

• رنگ نشان گذاری: برای علامت گذاری نقاط هرس

• خط‌کش یا اندازه‌گیر: برای اندازه‌گیری طول شاخه‌ها

استفاده از این ابزارها می‌تواند فرایند هرس را آسان‌تر و موثرتر کند.

نکات مفید برای هرس

• قبل از شروع، زمانی را به تماشای تاک اختصاص دهید.

• چندین شاخه را انتخاب کنید که به خوبی رشد کرده اند و به نظر چشم انداز و‌‌ آینده خوبی دارند.

• شاخه‌ها و ساقه‌های قدیمی ‌را که به وضوح نامناسب هستند ( شاخه‌هایی که کوچک و ضعیف هستند یا خیلی دور از تنه اصلی هستند) جدا کنید. با‌‌این کار تا حدودی سردرگمی ‌اولیه برطرف می‌شود.

• همیشه حداقل یک شاخه جایگزین را تا آخرین هرس شاخه کنار بگذارید، تا در صورت شکستن شاخه اصلی سریع بتوانید جایگزین کنید.

• همانطور که گفته شد بهترین زمان برای هرس اواخر زمستان و اوایل بهار است.

• هرس منظم سالیانه نقش حیاتی و کلیدی در حفظ سلامتی و عملکرد درختان انگور دارد.

• قبل از هرس کردن، باید سلامت کلی گیاه را بررسی کرد؛ اگر نشانه‌هایی از بیماری‌های قارچی یا آفت‌ها مشاهده شود، باید ابتدا درمان‌های لازم انجام گیرد تا درخت از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کند.

• باید در نظر داشت که شاخه‌های خشک و مرده و بیمار انگور را باید حتماً حذف کرد، تا از اتلاف انرژی گیاه که باید صرف تولید میوه شود جلوگیری شود.

• شاخه‌های نازک و جوان که قابلیت تولید میوه را دارند باید حفظ کرد.

• هرس باید طوری انجام شود که بوته از نظر ساختار تعادل یعنی برخورداری از نور،  فاصله کافی و گردش هوا، تعادل داشته باشد.

• تعداد شاخه‌های زنده را باید به حد معقولی محدود کرد تا هم عملکرد و هم کیفیت میوه افزایش یابد.

• ابزارهای هرس باید تیز و تمیز باشند تا از رساندن آسیب به گیاه خودداری شود.

• پس از هرس، تغذیه مناسب گیاه ضروری است تا به بهبود رشد و تولید میوه کمک کند.

انگور سیاه سردشت

عواقب هرس نادرست

• هرس نادرست می‌تواند موجب کاهش تولید میوه، کاهش کیفیت محصول و افزایش آسیب‌پذیری درخت در برابر بیماری‌ها و آفات شود. به‌ویژه، اگر شاخه‌های مهم برای تولید میوه حذف شوند، ممکن است درخت در فصل بعدی عملکرد ضعیفی داشته باشد.

• عدم هرس مناسب باعث تراکم شاخ و برگ و کاهش تهویه مناسب می‌شود که می‌تواند به افزایش بیماری‌های قارچی و حشرات منجر شود.

• هرس غیر اصولی می‌تواند رشد نامتعادل درختان را به دنبال داشته باشد.

• هرس اشتباه می‌تواند به استرس درخت و کاهش طول عمر آن منجر شود.

• درختان انگور با هرس نادرست ممکن است شکل و زیبایی خود را از دست بدهند و جلوه زیبایی نداشته باشند.

• درختانی که اصولی هرس نمی‌شوند ممکن است میوه‌های کوچک‌تر و با کیفیت پایین‌تری تولید کنند.

نتیجه‌گیری

هرس درختان انگور به بهبود کیفیت، کمیت محصول، و کنترل بیماری‌ها و آفات کمک می‌کند. رعایت زمان‌بندی دقیق، انتخاب روش مناسب هرس و استفاده از ابزارهای صحیح از جمله موارد کلیدی برای موفقیت این فرایند است که به رشد سالم‌تر و تولید بهتر انگور کمک می‌کند. هرس معمولا در فصل خواب درختان (اواخر زمستان تا اوایل بهار) برای حذف شاخه‌های مرده و بیمار و شکل‌دهی به درخت انجام می‌شود. هرس تابستانه برای حذف شاخه‌های اضافی و کنترل رشد است، در حالی که هرس زمستانه شامل اصلاح شکل درخت و حذف شاخه‌های معیوب است. ابزارهای مختلفی مانند قیچی، اره برقی یا دستی و چاقوی هرس برای این کار استفاده می‌شوند وقبل از استفاده باید ضدعفونی شوند.

سوالات متداول

1. چرا هرس درختان انگور برای کیفیت میوه مهم است؟

هرس به کنترل رشد درخت و تمرکز انرژی روی میوه‌ها کمک می‌کند، که این موضوع باعث افزایش کیفیت و اندازه میوه‌ها می‌شود.

2. چگونه می‌توان از آسیب به درخت هنگام هرس جلوگیری کرد؟

برای جلوگیری از آسیب، باید از ابزارهای تیز و تمیز استفاده کرد و درخت را با دقت و بر اساس اصول هرس صحیح قطع کرد.

3. چه زمانی بهترین زمان برای هرس درختان انگور است؟

هرس زمستانه در اواخر زمستان یا اوایل بهار و هرس تابستانه برای حذف شاخه‌های اضافی در تابستان انجام می‌شود.

4. چه تفاوتی بین هرس اصولی و هرس فرمدهی وجود دارد؟

هرس اصولی به حذف شاخه‌های غیرضروری برای تقویت درخت است، در حالی که هرس فرمدهی برای شکل‌دهی و هدایت رشد درخت است.

5. چگونه می‌توان علائم آماده‌سازی درخت انگور برای هرس را شناسایی کرد؟

علائمی مانند کاهش رشد، کم شدن برگ‌ها یا رنگ‌پریدگی شاخه‌ها نشان‌دهنده آمادگی درخت برای هرس هستند.

منبع

Effect of Pruning Severity on V egetative, Physiological, Yield and Quality Attributes in Grape